Belgische Opstand 1830-1839 Wednesday, February 18, 2009
Monday, February 16, 2009
Friday, July 23, 2004
DE LOTING.
MILITIEREGISTERS
In het kader van Blaricum 1840 zijn ook de militieregisters opengetrokken. De lotingslijsten zijn o.a. een graadmeter voor de gezondheidstoetand van de toenmalige jongemannen. Op deze lijsten werden de persoonlijke gegevens van de lotelingen vermeld. Iedere mannelijke inwoner van 19 jaar werd eerst door het gemeentebestuur op een zogenaamde Alphabetische lijst gezet. Nadat deze was goedgekeurd door de militiecommissaris, werd met de loting begonnen. In 1840 namen daaraan deel in Blaricum, zeven jonge kerels geboren in 1821 en zes die enkele jaren ouder waren. de laatsten waren ingeschrevenen van vroegere classe , die eerder tijdelijk uitstel gekregen hadden. Deze openbare gebeurtenis werd geleid door de militiecommissaris.Hij nam bedrukte biljetten met de cijfers 1 t/m 13 en zette daar zijn paraaf op. De loten werden opgerold en in een fles gedaan. In alfabetische volgorde moest de loteling een lot trekken. Het nummer werd met luide stem afgeroepen. Na de loting werd van de jongelieden de lengte en het signalement opgenomen. Samen met de eventuele redenen van vrijstelling werd dit in het register opgetekend. Reden tot vrijstelling was: Lengte kleiner dan 1,55 m, het hebben van gebreken, enig wettig kind zijn, broederdienst enz.
Uiteindelijk werden van de vier goedgekeurde Blaricummers er twee ingeloot. Van deze twee ging alleen Lambert Vos in militaire dienst. De ander, Meeuweis Raven, kocht een remplacant. Bij de Hilversumse notaris Perk werd hiervan een akte opgemaakt. Zo'n plaatsvervanger was een dure klant. Meeuwis betaalde en Jan Does nam zijn dienst over. Dat jaar waren er naast Meeuwis nog tien anderen uit de omgeving die bij Perk zo'n akte lieten opmaken. Een van hen kocht een remplacant voor zijn rijkeluis zoontje Jan Reinoud. Trots staat in de akte vermeld: "de Hoog Edelgestrenge Heer Meester Jan Corver Hooft, Staatsraad, lid van de Staten Generaal, gedomiliceerd op de Hofstede Gooilust te 's Graveland".
Ondanks zijn dure naam en functie, betaalde hij slechts f 210.-. Het hoogste bedrag van f 400.- werd betaald door de kastelein van het Polderhuis te Weespercarspel. De meeste remplacanten waren Hilversumse wevers, die dit handgeld naast hun soldij ontvingen. Ter vergelijking, een Blaricumse boerderij kostte toen f 500.-.
GEEN GELD, GEEN ZWITSERS
Het leger van koning Willem I probeerde vrijwilligers te werven in binnen- en buitenland. De voorvaders van Willem hadden daarmee succes tijdens de Gouden Eeuw. Nu waren de pogingen tevergeefs, want er werd slechts een schamel handgeld van f 30.- geboden. Willem's Zwitserse regimenten werden ook te duur en daarom eind 1828 ontslagen. Ten slotte verlieten in 1830 de Zuid Nederlanders (Belgen) massaal het leger. Bij de bevolking was het leger niet populair. Buiten enkele adelijke families, die traditioneel hoofdofficieren leverden, ging wie betalen kon niet in militaire dienst. Er werd zelfs geknoeid met de loting en men sloot onderlinge verzekeringen af om een remplacant te kopen. Die houding had niets te maken met pacifisme, maar als gevolg van twee eeuwen Staats huurleger. Enkele stadhouders hadden een voorkeur voor hoofdzakelijk Duitse, maar ook Schotse en Zwitserse huurlingen. De officieren kwamen voort uit militaire adel uit Duitsland, Frankrijk en Engeland. Het leger wortelde niet in de samenleving en had in 1830/1840 nog een slechte naam. Napoleon had daar met zijn Grande Armee ook aan bijgedragen. Minstens een Blaricummer, Lambert Willemsz Vos, kwam om als Garde solde . Juni 1812 overleed hij in het Binnengasthuis te Amsterdam.
DE BELZE OPSTAND
Zelfs arme Blaricummers namen een remplacant. Van 1828 t/m 1841 moest dertig man in dienst, daarvan kochten er twaalf een plaatsvervanger. Mogelijk was dit ook het gevolg van de Belze Opstand van 1830 en de nasleep tot 1839. De nationale begeestering in Noord Nederland ging gepaard met een golf van anti-papisme. In Twente kwam het tot opstootjes, in Hilversum en Laren schijnt dienstweigering te zijn voorgekomen. Begrijpelijk dat Blaricumse boerenjongens niet het (kortstondige) enthousiasme konden opbrengen als de studenten van de weerbaarheidscorpsen. Als gevolg van de Belgische Opstand werd het Noord Nederlandse leger samengetrokken in het kamp van Rijen. (tussen Breda en Tilburg) Van hieruit begon in augustus 1831 de Tiendaagse Veldtocht. Eerder waren er al schermutselingen gewest en ook de legering eiste slachtoffers. De Blaricummer Teunis Vos, stukrijder bij de veldartillerie, overleed 27 mei 1831 te Breda. De voormalige schaapherder verruilde zijn Grote Stille Heide voor de Eeuwige Jachtvelden. Triest was, dat Teunis als enige onwettige zoon in dienst moest, terwijl iedere enige wettige zoon vrijstelling kreeg. Verder stierven nog twee Blaricummers, de infanterist Jan Vos in 1838 en Jan Heerschop in 1830. Misschien overleden er in die periode meer Blaricummers in militaire dienst. Het register houdende notulen van vergaderingen van de Municipaliteit, later Raad 1803-1844 geeft geen uitsluitsel. Nergens staat een vermelding of opmerking over het overlijden van Blaricumse soldaten tijdens deze periode. Wel staan er vreselijk veel artikelen in over belasting op alles en nog wat ... en de boeten ...
Dan te bedenken hoe bombastisch men kon reageren op van Speijk's: "Dan liever de lucht in!"
LEVENSKANS
Blaricum had destijds een honkvaste, katholieke bevolking. Het bevolkingsregister bestond nog niet, wel was praktisch iedereen ingeschreven in het doopboek. Uit de lotingslijsten is ongeveer af te leiden hoeveel geboren jongetjes hun negentiende jaar haalden. Als onderzoek is het doopregister van 1816 t/m 1822 vergeleken met de lotingslijsten van respectievelijk 1835 t/m 1841. Er komen voor: 96 dopelingen tegen 44 lotelingen, er ontbraken dus bij de loting 52 jongens. 31 Dopelingen waren overleden en 10 waren onvindbaar. 11 Dopelingen stonden na hun 19e wel in het eerste bevolkingsregister van 1850. Mogelijk waren een aantal van deze jongemannen elders als knecht werkzaam en hadden aldaar geloot. Van de Blaricumse lotelingen is het signalement opgetekend. Dat wil zeggen: vorm van het hoofd, kin, neus, mond en de haarkleur. De lengte is wel, maar hetlichaamsgewicht is niet opgenomen. Opvallend is de kleine lengte van de 19 jarigen. Volgens de statistieken nam de lengte van de nakomende lichtingen steeds verder af. De vereiste minimum lengte voor Grenadiers zakte van 1, 72 naar 1,70 in 1830 en tot 1,67 in 1866. Oorzaak waren de slechte levensomstandigheden. Ook in het leger werd men niet gezonder. Tenminste een Blaricummer werd uit de dienst ontslagen wegens het oplopen van ongeneeslijk hoofdzeer.
GESCHUTTER
De dienstplicht voor de militie gold van 18 tot 24 jaar. Gedurende die periode mocht niet getrouwd worden. Dit kon aanleiding geven tot ongewenste situaties, hoewel de meeste Blaricummers na die leeftijd trouwden. In verband met de Belgische troebelen
duurde de werkelijke dienst langer dan het verplichte jaar in vredestijd. Na het 23e jaar was men nog tien jaar schutterij-plichtig, ook hiervoor werd geloot. De schutters waren plaatselijk gebonden en resorteerden onder een schutterij raad. Het gemeentebestuur droeg uiteindelijk de verantwoording. Bij binnenlandse onlusten konden de schutters worden ingezet. In 1843 gaf de gemeenteraad van blaricum in totaal f 25.- uit voor de rustende schutterij, mogelijk om moed in te drinken. Niet voor niets zong men over deze mannetjesputters: " Wat hebben ze een branie, wat hebben ze een lef, dat komt van de bitter en het plichtsbesef".
GERAADPLEEGDE BRONNEN:
- De eenwording van Nederland. Hoofdstuk 'Voor Vaderland en Oranje'
- Noordhollandse schutters in 'de Belze' opstand van 1830. Th. W. Polet e.a. 1990. Uitg. Nederlandse Genealogische Verenigin, afd. Noorderkwartier.
- De Militieregisters 1815-1922. door B. Koerhuis en W. van Mulken.
- Militiegegevens en Lotingslijsten van de gemeente Blaricum. Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.
- Wetten betreffende de Nationale Militie 1877. Blz. 153 - 3e vrijstelling: "die eenige wettige zoon is onverschillig is of de ouders in leven of overleden zijn".
- Een remplacant voor Meeuwis. door G. Th. Adema in het Mededelingenblad van de Historische Kring Blaricum. (nr. 11, blz. 6)
TOELICHTING:
Gegoede landgenoten, slechte lotgenoten Med. Blad Hist. Kring Blaricum mei 1993
Blaricum 1840: Holland rond 1840. Aspecten van het dagelijkse leven op het Hollandse platteland. Uitgegeven ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Noord- en Zuid-Holland. Oktober 1990
HET LANDHUIS GOOILUST
Van Speijk in de lucht
____________________________________________________________________________________
F.J.J. de Gooijer
Gooi&Erfgooiers
gooijer.nl
In het kader van Blaricum 1840 zijn ook de militieregisters opengetrokken. De lotingslijsten zijn o.a. een graadmeter voor de gezondheidstoetand van de toenmalige jongemannen. Op deze lijsten werden de persoonlijke gegevens van de lotelingen vermeld. Iedere mannelijke inwoner van 19 jaar werd eerst door het gemeentebestuur op een zogenaamde Alphabetische lijst gezet. Nadat deze was goedgekeurd door de militiecommissaris, werd met de loting begonnen. In 1840 namen daaraan deel in Blaricum, zeven jonge kerels geboren in 1821 en zes die enkele jaren ouder waren. de laatsten waren ingeschrevenen van vroegere classe , die eerder tijdelijk uitstel gekregen hadden. Deze openbare gebeurtenis werd geleid door de militiecommissaris.Hij nam bedrukte biljetten met de cijfers 1 t/m 13 en zette daar zijn paraaf op. De loten werden opgerold en in een fles gedaan. In alfabetische volgorde moest de loteling een lot trekken. Het nummer werd met luide stem afgeroepen. Na de loting werd van de jongelieden de lengte en het signalement opgenomen. Samen met de eventuele redenen van vrijstelling werd dit in het register opgetekend. Reden tot vrijstelling was: Lengte kleiner dan 1,55 m, het hebben van gebreken, enig wettig kind zijn, broederdienst enz.
Uiteindelijk werden van de vier goedgekeurde Blaricummers er twee ingeloot. Van deze twee ging alleen Lambert Vos in militaire dienst. De ander, Meeuweis Raven, kocht een remplacant. Bij de Hilversumse notaris Perk werd hiervan een akte opgemaakt. Zo'n plaatsvervanger was een dure klant. Meeuwis betaalde en Jan Does nam zijn dienst over. Dat jaar waren er naast Meeuwis nog tien anderen uit de omgeving die bij Perk zo'n akte lieten opmaken. Een van hen kocht een remplacant voor zijn rijkeluis zoontje Jan Reinoud. Trots staat in de akte vermeld: "de Hoog Edelgestrenge Heer Meester Jan Corver Hooft, Staatsraad, lid van de Staten Generaal, gedomiliceerd op de Hofstede Gooilust te 's Graveland".
Ondanks zijn dure naam en functie, betaalde hij slechts f 210.-. Het hoogste bedrag van f 400.- werd betaald door de kastelein van het Polderhuis te Weespercarspel. De meeste remplacanten waren Hilversumse wevers, die dit handgeld naast hun soldij ontvingen. Ter vergelijking, een Blaricumse boerderij kostte toen f 500.-.
GEEN GELD, GEEN ZWITSERS
Het leger van koning Willem I probeerde vrijwilligers te werven in binnen- en buitenland. De voorvaders van Willem hadden daarmee succes tijdens de Gouden Eeuw. Nu waren de pogingen tevergeefs, want er werd slechts een schamel handgeld van f 30.- geboden. Willem's Zwitserse regimenten werden ook te duur en daarom eind 1828 ontslagen. Ten slotte verlieten in 1830 de Zuid Nederlanders (Belgen) massaal het leger. Bij de bevolking was het leger niet populair. Buiten enkele adelijke families, die traditioneel hoofdofficieren leverden, ging wie betalen kon niet in militaire dienst. Er werd zelfs geknoeid met de loting en men sloot onderlinge verzekeringen af om een remplacant te kopen. Die houding had niets te maken met pacifisme, maar als gevolg van twee eeuwen Staats huurleger. Enkele stadhouders hadden een voorkeur voor hoofdzakelijk Duitse, maar ook Schotse en Zwitserse huurlingen. De officieren kwamen voort uit militaire adel uit Duitsland, Frankrijk en Engeland. Het leger wortelde niet in de samenleving en had in 1830/1840 nog een slechte naam. Napoleon had daar met zijn Grande Armee ook aan bijgedragen. Minstens een Blaricummer, Lambert Willemsz Vos, kwam om als Garde solde . Juni 1812 overleed hij in het Binnengasthuis te Amsterdam.
DE BELZE OPSTAND
Zelfs arme Blaricummers namen een remplacant. Van 1828 t/m 1841 moest dertig man in dienst, daarvan kochten er twaalf een plaatsvervanger. Mogelijk was dit ook het gevolg van de Belze Opstand van 1830 en de nasleep tot 1839. De nationale begeestering in Noord Nederland ging gepaard met een golf van anti-papisme. In Twente kwam het tot opstootjes, in Hilversum en Laren schijnt dienstweigering te zijn voorgekomen. Begrijpelijk dat Blaricumse boerenjongens niet het (kortstondige) enthousiasme konden opbrengen als de studenten van de weerbaarheidscorpsen. Als gevolg van de Belgische Opstand werd het Noord Nederlandse leger samengetrokken in het kamp van Rijen. (tussen Breda en Tilburg) Van hieruit begon in augustus 1831 de Tiendaagse Veldtocht. Eerder waren er al schermutselingen gewest en ook de legering eiste slachtoffers. De Blaricummer Teunis Vos, stukrijder bij de veldartillerie, overleed 27 mei 1831 te Breda. De voormalige schaapherder verruilde zijn Grote Stille Heide voor de Eeuwige Jachtvelden. Triest was, dat Teunis als enige onwettige zoon in dienst moest, terwijl iedere enige wettige zoon vrijstelling kreeg. Verder stierven nog twee Blaricummers, de infanterist Jan Vos in 1838 en Jan Heerschop in 1830. Misschien overleden er in die periode meer Blaricummers in militaire dienst. Het register houdende notulen van vergaderingen van de Municipaliteit, later Raad 1803-1844 geeft geen uitsluitsel. Nergens staat een vermelding of opmerking over het overlijden van Blaricumse soldaten tijdens deze periode. Wel staan er vreselijk veel artikelen in over belasting op alles en nog wat ... en de boeten ...
Dan te bedenken hoe bombastisch men kon reageren op van Speijk's: "Dan liever de lucht in!"
LEVENSKANS
Blaricum had destijds een honkvaste, katholieke bevolking. Het bevolkingsregister bestond nog niet, wel was praktisch iedereen ingeschreven in het doopboek. Uit de lotingslijsten is ongeveer af te leiden hoeveel geboren jongetjes hun negentiende jaar haalden. Als onderzoek is het doopregister van 1816 t/m 1822 vergeleken met de lotingslijsten van respectievelijk 1835 t/m 1841. Er komen voor: 96 dopelingen tegen 44 lotelingen, er ontbraken dus bij de loting 52 jongens. 31 Dopelingen waren overleden en 10 waren onvindbaar. 11 Dopelingen stonden na hun 19e wel in het eerste bevolkingsregister van 1850. Mogelijk waren een aantal van deze jongemannen elders als knecht werkzaam en hadden aldaar geloot. Van de Blaricumse lotelingen is het signalement opgetekend. Dat wil zeggen: vorm van het hoofd, kin, neus, mond en de haarkleur. De lengte is wel, maar hetlichaamsgewicht is niet opgenomen. Opvallend is de kleine lengte van de 19 jarigen. Volgens de statistieken nam de lengte van de nakomende lichtingen steeds verder af. De vereiste minimum lengte voor Grenadiers zakte van 1, 72 naar 1,70 in 1830 en tot 1,67 in 1866. Oorzaak waren de slechte levensomstandigheden. Ook in het leger werd men niet gezonder. Tenminste een Blaricummer werd uit de dienst ontslagen wegens het oplopen van ongeneeslijk hoofdzeer.
GESCHUTTER
De dienstplicht voor de militie gold van 18 tot 24 jaar. Gedurende die periode mocht niet getrouwd worden. Dit kon aanleiding geven tot ongewenste situaties, hoewel de meeste Blaricummers na die leeftijd trouwden. In verband met de Belgische troebelen
duurde de werkelijke dienst langer dan het verplichte jaar in vredestijd. Na het 23e jaar was men nog tien jaar schutterij-plichtig, ook hiervoor werd geloot. De schutters waren plaatselijk gebonden en resorteerden onder een schutterij raad. Het gemeentebestuur droeg uiteindelijk de verantwoording. Bij binnenlandse onlusten konden de schutters worden ingezet. In 1843 gaf de gemeenteraad van blaricum in totaal f 25.- uit voor de rustende schutterij, mogelijk om moed in te drinken. Niet voor niets zong men over deze mannetjesputters: " Wat hebben ze een branie, wat hebben ze een lef, dat komt van de bitter en het plichtsbesef".
GERAADPLEEGDE BRONNEN:
- De eenwording van Nederland. Hoofdstuk 'Voor Vaderland en Oranje'
- Noordhollandse schutters in 'de Belze' opstand van 1830. Th. W. Polet e.a. 1990. Uitg. Nederlandse Genealogische Verenigin, afd. Noorderkwartier.
- De Militieregisters 1815-1922. door B. Koerhuis en W. van Mulken.
- Militiegegevens en Lotingslijsten van de gemeente Blaricum. Streekarchief Gooi en Vechtstreek te Hilversum.
- Wetten betreffende de Nationale Militie 1877. Blz. 153 - 3e vrijstelling: "die eenige wettige zoon is onverschillig is of de ouders in leven of overleden zijn".
- Een remplacant voor Meeuwis. door G. Th. Adema in het Mededelingenblad van de Historische Kring Blaricum. (nr. 11, blz. 6)
TOELICHTING:
Gegoede landgenoten, slechte lotgenoten Med. Blad Hist. Kring Blaricum mei 1993
Blaricum 1840: Holland rond 1840. Aspecten van het dagelijkse leven op het Hollandse platteland. Uitgegeven ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van Noord- en Zuid-Holland. Oktober 1990
HET LANDHUIS GOOILUST
Van Speijk in de lucht
____________________________________________________________________________________
F.J.J. de Gooijer
Gooi&Erfgooiers
gooijer.nl
